ਮੇਰੇ ਲੀਏ ਕਵਿਤਾ ਕੇਵਲ ਵਿਚਾਰ ਮਾਤ੍ਰ ਨਹੀਂ ਹੈ...:: ਤੇਜੇਂਦਰ ਸ਼ਰਮਾ

ਜਬ ਆਜ ਕੀ ਕਵਿਤਾ ਪਰ ਨਿਗਾਹ ਡਾਲਤਾ ਹੂੰ ਤੋ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਪਾਤਾ ਕਿ ਗਦ ਔਰ ਪਦ ਮੇਂ ਅੰਤਰ ਕਿਆ ਹੈ! ਕਿਸੀ ਭੀ ਰਚਨਾ ਕੋ ਕਵਿਤਾ ਕਿਓਂ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ? ਏਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਯਹ ਭੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਤਾ ਹੈ ਕਿ ਐਸੀ ਕਵਿਤਾ ਕੋ ਪੁਰਸਕਾਰ ੲਵੰ ਸੱਮਾਨ ਕੈਸੇ ਮਿਲ ਜਾਤੇ ਹੈਂ! ਕਵਿਤਾ ਜਬ ਸੇ ਬਾਏਂ ਹਾਥ ਸੇ ਲਿਖੀ ਜਾਨੇ ਲਗੀ ਹੈ ਕਵਿਤਾ ਮੇਂ ਕੇਵਲ ਏਕ ਹੀ ਥੀਮ ਸੁਨਾਈ ਦੇਤਾ ਹੈ—ਆਕ੍ਰੋਸ਼, ਵਿਵਸਥਾ ਵਿਰੋਧ, ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ—ਬਸ ਯਹੀ ਸਬ ਮਿਲਕਰ ਕਵਿਤਾ ਬਨਾ ਦੇਤੇ ਹੈਂ।




ਨੌ ਰਸੋਂ ਮੇਂ ਸੇ ਆਠ ਤੋ ਗ਼ਾਇਬ ਹੋ ਗਏ ਲਗਤੇ ਹੈਂ। ਆਜ ਕਿਸੀ ਕੋ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਰਸ, ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ, ਦੇਸ਼-ਪ੍ਰੇਮ, ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ, ਰਿਤੂਏਂ ਆਦਿ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਨੇ ਕੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਨਹੀਂ ਦੇਤੇ। ਅ-ਤੁਕਾਂਤ ਕਵਿਤਾ ਕੇ ਨਾਮ ਪਰ ਬੇਤੁਕੀ ਕਵਿਤਾ ਰਚੀ ਜਾਤੀ ਹੈ ਔਰ ਅਪੇਕਸ਼ਾ ਕੀ ਜਾਤੀ ਹੈ ਕਿ ਪਾਠਕ ਉਸ ਕਵਿਤਾ ਕੋ ਪਸੰਦ ਭੀ ਕਰੇ। ਗੀਤ ਵਿਧਾ ਕੀ ਤੋ ਮੌਤ ਹੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।

ਏਕ ਮਜ਼ੇਦਾਰ ਵਾਕਿਆ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਕੇ ਕੁਛ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਿਤ ਕਵੀ ਯੂ.ਕੇ. ਹਿੰਦੀ ਸਮਿਤੀ ਦੁਆਰਾ ਕਵੀ ਸੰਮੇਲਨੋਂ ਕੇ ਲੀਏ ਲੰਦਨ ਬੁਲਾਏ ਗਏ। ਕਿਓਂਕਿ ਲੰਦਨ ਆਨਾ ਥਾ ਇਸ ਲੀਏ ਕਵੀਗਨੋਂ ਨੇ ਬਿਨਾ ਪੂਛੇ ਅਪਨੀ ਪੂਰੀ ਤਾਕਤ ਅਪਨੇ ਆਪਕੋ ਆਈ.ਸੀ.ਸੀ.ਆਰ. ਦੁਆਰਾ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕਰਵਾਨੇ ਮੇਂ ਲਗਵਾ ਦੀ। ਲੇਕਿਨ ਲੰਦਨ ਆਕਰ ਨਾਕ-ਭੌਂ ਸਿਕੋੜਨੇ ਲਗੇ ਕਿ ਹਮ ਮੰਚੀਯ ਕਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈਂ। ਉਨਹੋਂ ਨੇ ਅਪਨੀ ਗਦ ਨੁਮਾ ਬੋਰ ਕਵੀਤਾਏਂ ਸੁਨਾ-ਸੁਨਾਕਰ ਜਨਤਾ ਕੋ ਸੁਲਾ ਦੀਆ। ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਭਾਰਤ ਕੇ ਪਾਠਕੋਂ ਕੋ ਕਵਿਤਾ ਸੇ ਦੂਰ ਭਗਾਯਾ ਹੈ, ਠੀਕ ਉਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਯੂ.ਕੇ. ਕੇ ਸ਼ਰੋਤਾਓਂ ਕੋ ਭੀ ਇਤਨਾ ਬੋਰ ਕੀਆ ਕਿ ਕਵੀ ਸੰਮੇਲਨ ਸਮਾਪਤ ਹੋਤੇ-ਹੋਤੇ ਹਾਲ ਲਗਭਗ ਖਾਲੀ ਹੀ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹਾ ਥਾ।

ਏਕ ਕਵੀ ਨੇ ਤੋ ਹਦ ਹੀ ਕਰ ਦੀ। ਜਬ ਉਰਦੂ ਕੀ ਏਕ ਸੰਸਥਾ ਨੇ ਇਨ ਕਵੀਓਂ ਕੋ ਏਕ ਰਾਤ ਡਿਨਰ ਕੇ ਲੀਏ ਆਮੰਤ੍ਰਿਤ ਕੀਆ ਤੋ ਇਨਸੇ ਕਵਿਤਾ ਸੁਨਾਨੇ ਕੀ ਫ਼ਰਮਾਇਸ਼ ਕੀ ਗਈ। ਇਸ ਸਾਹਿਤਯ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਵਿਜੇਤਾ ਕਵੀ ਨੇ ਮੰਚ ਪਰ ਆਕਰ ਕਹਾ ਕਿ ਵੇ ਅਪਨੀ ਡਾਯਰੀ ਲਾਨਾ ਭੂਲ ਗਏ ਹੈਂ ਇਸ ਲੀਏ ਅਪਨੀ ਕਵਿਤਾ ਨਹੀਂ ਸੁਨਾ ਸਕਤੇ ਕਿਓਂਕਿ ਉਨ੍ਹੇਂ ਅਪਨੀ ਕਵੀਤਾਏਂ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀਂ। ਯਹਾਂ ਤਕ ਭੀ ਠੀਕ ਥਾ, ਵੇ ਆਗੇ ਬੋਲੇ ਕਿ ਵੇ ਫ਼ੈਜ਼ ਕੀ ਏਕ ਨਜ਼ਮ ਸੁਨਾਨਾ ਚਾਹੇਂਗੇ ਜੋ ਕਿ ਉਨ੍ਹੇਂ ਯਾਦ ਹੈ। ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆਤਾ ਕਿ ਐਸੀ ਕਵਿਤਾ ਕਿਸ ਕਾਮ ਕੀ ਜੋ ਕਿ ਕਵੀ ਕੋ ਸਵਯੰ ਯਾਦ ਨ ਹੋ ਸਕੇ। ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਨੇ ਕੁਝ ਪੰਕਤੀਆਂ ਲਿਖਵਾ ਦੀਂ...:

ਜਬ ਗਦ ਪਦ ਮੇਂ ਅੰਤਰ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਈ ਦੇ,
ਕਵਿਤਾ ਕੇ ਨਾਮ ਪਰ ਚੁਟਕੁਲਾ ਹਮੇਂ ਸੁਨਾਈ ਦੇ,
ਜਬ ਰਚਨਾ ਹੋ ਰਸਹੀਨ, ਤੋ ਫਿਰ ਕਿਆ ਕਵਿਤਾ ਹੋਗੀ!
ਹੋ ਸ਼ਬਦੋਂ ਮੇਂ ਸੰਗੀਤ, ਤਭੀ ਤੋ ਕਵਿਤਾ ਹੋਗੀ।

ਚੁਟਕਲੇ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕੇ ਹੋ ਸਕਤੇ ਹੈਂ—ਏਕ, ਜੋ ਸੁਰੇਂਦਰ ਸ਼ਰਮਾ ਜੈਸੇ ਕਵੀ ਸੁਨਾਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਦੂਸਰੇ ਵੋ ਕਵੀ ਸੁਨਾਤੇ ਹੈਂ ਜੋ ਕੇਵਲ ਅਪਨਾ ਸਤਯ ਖੋਜਤੇ ਰਹਤੇ ਹੈਂ। ਉਨਕੇ ਯਹਾਂ ਗਦ ਔਰ ਪਦ ਕੇ ਸ਼ਬਦੋਂ ਯਾ ਵਾਕਯ ਵਿਨਯਾਸ ਮੇਂ ਕੋਈ ਅੰਤਰ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ। ਵੇ ਪਾਠਕ ਸੇ ਸੰਵਾਦ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹਤੇ। ਮੇਰੀ ਕਵਿਤਾ ਅਪਨੇ ਪਾਠਕ ਸੇ ਸੰਵਾਦ ਹੈ।

ਮੈਂ ਕਵਿਤਾ ਸਾਯਾਸ (ਮਿਥ ਕੇ) ਨਹੀਂ ਲਿਖ ਸਕਤਾ। ਜਬ ਕਭੀ ਸਾਯਾਸ ਲਿਖਨਾ ਹੋਤਾ ਹੈ ਤੋ ਗਦ ਲਿਖਤਾ ਹੂੰ। ਪੇਸ਼ੇ ਸੇ ਟ੍ਰੇਨ ਡ੍ਰਾਇਵਰ ਹੂੰ। ਕਭੀ-ਕਭੀ ਤੋ ਸ਼ੇ'ਰ ਲਿਖਨੇ ਕੀ ਇਤਨੀ ਤਲਬ ਉਠਤੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੀ ਸਟੇਸ਼ਨ ਪਰ ਯਦਿ ਗਾਡੀ ਪਾਂਚ ਮਿੰਟ ਕੇ ਲੀਏ ਭੀ ਰੁਕਤੀ ਹੈ ਤੋ ਮੈਂ ਰਫ਼ ਕਾਗਜ਼ ਪਰ ਅਪਨੇ ਖ਼ਿਆਲ ਉਤਾਰ ਲੇਤਾ ਹੂੰ। ਕਵਿਤਾ ਏਕ ਬੁਖ਼ਾਰ ਕੀ ਤਰਹ ਉਤਰਤੀ ਹੈ, ਉਸੇ ਰੋਕਨਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ। ਮੇਰੀ ਪ੍ਰਿਯ ਵਿਧਾ ਗਜ਼ਲ ਹੈ, ਜਹਾਂ ਦੋ ਪੰਕਤੀਓਂ ਮੇਂ ਬੜੀ ਬਾਤ ਕਹੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਨਿਦਾ ਫ਼ਾਜ਼ਲੀ ਕੀ ਦੋ ਪੰਕਤੀਓਂ ਪਰ ਪੂਰੀ ਕਿਤਾਬ ਲਿਖੀ ਜਾ ਸਕਤੀ ਹੈ—

ਘਰ ਸੇ ਮਸਜਿਦ ਹੈ ਬਹੁਤ ਦੂਰ, ਚਲੋ ਯੂੰ ਕਰ ਲੇਂ
ਕਿਸੀ ਰੋਤੇ ਹੁਏ ਬੱਚੇ ਕੋ ਹੰਸਾਯਾ ਜਾਏ।

ਮੇਰੇ ਭੀਤਰ ਕਾ ਕਵੀ/ਲੇਖਕ ਅਪਨੇ ਆਸਪਾਸ ਕੇ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਸੇ ਜੁੜਾ ਰਹਤਾ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਲੀਏ ਇੰਗਲੈਂਡ ਅਬ ਵਿਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ—ਘਰ ਹੈ ਮੇਰਾ। ਵਹਾਂ ਜੋ ਕੁਛ ਘਟਤਾ ਹੈ ਮੁਝੇ ਉਤਨਾ ਹੀ ਆਂਦੋਲਿਤ (ਡੋਵਾਂਡੋਲ) ਕਰਤਾ ਹੈ ਜਿਤਨਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਕਾ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ। ਆਤੰਕਵਾਦ ਚਾਹੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਮੇਂ ਹੋ, ਦਿੱਲੀ ਮੇਂ ਹੋ ਯਾ ਫਿਰ ਲੰਦਨ ਮੇਂ, ਮੇਰੇ ਮਨ ਪਰ ਉਸਕੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਏਕ-ਸੇ ਬਨਤੇ ਹੈਂ। ਮੈਂ ਸ਼ੈਰੀ ਬਲੇਯਰ, ਟੋਨੀ ਬਲੇਯਰ ਯਾ ਡੇਵਿਡ ਬਲੰਕੇਟ ਪਰ ਵਿਅੰਗ ਰਚਨੇ ਮੇਂ ਗੁਰੇਜ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਤਾ। ਇੰਗਲੈਂਡ ਕਾ ਪਤਝੜ ਦੁਨੀਆਂ ਕੀ ਸਬਸੇ ਰੰਗੀਨ ਰਿਤੁ ਹੈ। ਮੈਂ ਇਸ ਰਿਤੁ ਸੇ ਅਛੂਤਾ ਨਹੀਂ ਰਹ ਪਾਤਾ। ਮੇਰੇ ਸ਼ਹਰ ਹੈਰੋ ਮੇਂ ਜੋ ਬਦਲਾਵ ਆਤੇ ਹੈਂ, ਮੁਝੇ ਝਕਝੋਰਤੇ ਹੈਂ। ਜਹਾਂ ਅਨਯ ਹਿੰਦੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਲੇਖਕ ਭਾਰਤ ਕੀ ਓਰ ਦੇਖਕਰ ਨਾੱਸਟੇਲਜਿਕ ਹੋ ਜਾਤੇ ਹੈਂ ਮੈਂ ਸੋਚਤਾ ਹੂੰ ਕਿ ਮੇਰਾ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਦੇਸ਼ ਮੁਝੇ ਕਿਆ ਕਹ ਰਹਾ ਹੈ। ਟੇਮਸ ਕੇ ਆਸਪਾਸ ਕਾ ਆਰਥਿਕ ਮਾਹੌਲ ਗੰਗਾ ਕੇ ਅਲੌਕਿਕ ਮਹਤੱਵ ਸੇ ਉਸਕੀ ਸੀਧੀ ਤੁਲਨਾ ਕਰਵਾਤਾ ਹੈ। ਮਨ ਆਂਦੋਲਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਔਰ ਯਹੀ ਹੈ ਵੋ ਭਾਵਨਾ ਜੋ ਮੁਝ ਸੇ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਵਾਤੀ ਹੈ।

ਕੁਛ ਕਵੀਤਾਏਂ ਮੇਰੇ ਲੀਏ ਭੀ ਬਹੁਤ ਨਿਜੀ ਹੋਤੀ ਹੈਂ ਲੇਕਿਨ ਪ੍ਰਯਾਸ ਯਹੀ ਹੋਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਮੇਰਾ ਨਿਜੀ ਹੈ, ਵੋ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਲਿਖਾ ਜਾਏ ਕਿ ਸਬਕਾ ਹੋ ਜਾਏ। ਯਦਿ ਮੈਂ ਕਹੂੰ ਕਿ ਗਜ਼ਲ ਲਿਖਨੇ ਕੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਵਿਰਾਸਤ ਮੇਂ ਮੁਝੇ ਅਪਨੇ ਸਵਰਗੀਅ ਪਿਤਾ ਸ਼੍ਰੀ ਨੰਦ ਗੋਪਾਲ ਮੋਹਲਾ 'ਨਾਗਮਣਿ' ਸੇ ਮਿਲੀ ਔਰ ਉਸ ਕਲਾ ਕੋ ਨਿਖਾਰਾ ਕਾੱਵੇਂਟਰੀ ਕੇ ਸ਼੍ਰੀ ਪ੍ਰਾਣ ਸ਼ਰਮਾ ਨੇ, ਤੋ ਯੇ ਕੋਈ ਅਤਿਸ਼ਯੋਕਤੀ (ਅੱਤ-ਕਥਨੀ) ਨਹੀਂ ਹੋਗੀ। ਵੇ ਮੇਰੀ ਰਚਨਾਓਂ ਕੋ ਪੜ੍ਹਤੇ ਹੈਂ, ਉਨ੍ਹੇਂ ਸੰਵਾਰਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਮੁਝੇ ਗਜ਼ਲ ਕੀ ਬਾਰੀਕੀਆਂ ਸਮਝਾਤੇ ਹੈਂ। ਵੈਸੇ ਮੇਰੇ ਮਿਤ੍ਰ ਅਨਿਲ ਸ਼ਰਮਾ ਸਮੇ-ਸਮੇ ਪਰ ਮੁਝੇ ਸਮਝਾਤੇ ਰਹੇ ਹੈਂ ਕਿ ਮੁਝੇ ਕਵਿਤਾ ਕੀ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਭਾਈ ਪਦਮੇਸ਼ ਗੁਪਤ ਕੋ ਭੀ ਮੇਰੀ ਗਜ਼ਲੋਂ ੲਵੰ ਕਵੀਤਾਓਂ ਕੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਮੇਰੀ ਕਹਾਨੀਆਂ ਕਹੀਂ ਅਧਿਕ ਪਸੰਦ ਆਤੀ ਹੈਂ। ਲੇਕਿਨ ਮੈਂ ਉਨ ਦੋਨੋਂ ਕੀ ਬਾਤ ਨਹੀਂ ਮਾਨ ਪਾਯਾ ਹੂੰ। ਆਖਿਰ ਏਕ ਸੱਚੇ ਕਵੀ ਕੀ ਯੇ ਭੀ ਤੋ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੋਤੀ ਹੈ ਨਾ!

ਮੈਂ ਭਾਰਤ ਕੇ ਤਥਾਕਥਿਤ ਮਹਾਨ ਕਵੀਓਂ ਕੀ ਕਵੀਤਾਏਂ ਪੜ੍ਹਤਾ ਹੂੰ ਤੋ ਕੇਵਲ ਇਸ ਲੀਏ ਕਿ ਸਮਝ ਪਾਊਂ ਕਿ ਮੁਝੇ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕੀ ਕਵਿਤਾ ਨਹੀਂ ਲਿਖਨੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਅਪਨੇ ਆਪ ਕੋ ਗਜ਼ਲਕਾਰੋਂ ਕੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਪਾਤਾ ਹੂੰ। ਰਾਜੇਸ਼ ਰੇੱਡੀ, ਸੂਰਯਭਾਨੁ ਗੁਪਤ, ਹਸਤੀਮਲ ਹਸਤੀ, ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਿਵੇਕ ਆਦਿ ਕੀ ਗਜ਼ਲੇਂ ਮੁਝੇ ਕਿਸੀ ਭੀ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਿਤ, ਪੁਰਸਕ੍ਰਿਤ ਔਰ ਸੱਮਾਨਿਤ ਤਥਾਕਥਿਤ ਕਵੀ ਸੇ ਬੇਹਤਰ ਲਗਤੀ ਹੈਂ। ਮੇਰੇ ਲੀਏ ਕਵਿਤਾ ਕੇਵਲ ਵਿਚਾਰ ਮਾਤ੍ਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕਵਿਤਾ ਮੇਂ ਅਭੀਵਿਅਕਤੀ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੈ। ਕਵਿਤਾ ਕੋ ਦਿਮਗ ਸੇ ਕਹੀਂ ਅਧਿਕ ਮੈਂ ਦਿਲ ਕੇ ਕਰੀਬ ਮਾਨਤਾ ਹੂੰ। ਕਵਿਤਾ ਜਬ ਤਕ ਦਿਲ ਕੋ ਨ ਛੂ ਜਾਏ, ਤਬ ਤਕ ਯਹ ਕੇਵਲ ਇੰਟੇਲੇਕਚੁਅਲ ਅੱਯਾਸ਼ੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਸੇ ਫ਼ਿਲਮੀ ਨਗ਼ਮੋਂ ਔਰ ਗਜ਼ਲੋਂ ਕੋ ਆਜ ਕੀ ਕਵਿਤਾ ਸੇ ਕਹੀਂ ਬੇਹਤਰ ਮਾਨਤਾ ਹੂੰ ਕਿਓਂਕਿ ਵੇ ਕਵਿਤਾ ਕੀ ਸੀਧੀ-ਸਾਦੀ ਕਸੌਟੀ ਪਰ ਖਰੇ ਉਤਰਤੇ ਹੈਂ।
—ਤੇਜੇਂਦਰ ਸ਼ਰਮਾ
ਸੰਪਰਕ :-
Tejender Sharma, 27 Romilly Drive, Watford, Carpenders Park, WD19 5EN , (Hertfordshire), United Kingdom.

Mob.: 00447400313433.

--- --- ---